१ .हालसालै तपाईंको ‘भूपिनका कविता’ बजारमा आएको छ । एकातिर संग्रहको नाम ‘भूपिनका कविता’ हुनु र अर्कातिर यसलाई प्रतिनिधि कविता नभनिनु बीचको सम्बन्ध के हो ?

‘प्रतिनिधि कविता’ कविले जीवनभरि लेखेका कविताको सर्वोत्कृष्ट संकलन हो । यो प्रायः त्यतिवेला निस्कन्छ, जतिवेला या कविले कविता लेखन पूर्णतः बन्द गरिसकेको हुन्छ, या उसको मृत्यु भइसकेको हुन्छ । दुनियाँभरिकै अभ्यास यही हो । म यी दुवैमा पर्दिनँ । अरू थप दुई चार कविताकृति लेख्ने र प्रकाशन गर्ने योजनामा छु । ०८२ सालमा कविताकृति प्रकाशन गर्ने त तयारी नै छ । त्यसैले भूपिनका कवितालाई प्रतिनिधि कविताकृति नभनेको हुँ । 

२ . तपाईं चितवनमा बसेर साहित्यसाधना गर्नुहुन्छ । चितवनमा वल्लो चोकका साहित्यकारले पल्लो चोकका साहित्यकारलाई नदेखेझैँ गर्छन् भनिन्छ नि । के यो सत्य हो ?

२०६० सालमा म चितवन आउँदा स्थिति धेरै असहज थियो । कार्यक्रममा सुनाइने कवितामध्ये ६० प्रतिशतजति पद्य कविता, करिब ३० प्रतिशतजति गजलवाचन हुन्थे । पछि करिब ७० प्रतिशत गजल र २० प्रतिशत पद्य कविता वाचन हुन थाल्यो । प्रचण्ड बहुमतको गजल सत्ताले अन्य विधाप्रति उदार भावले सहिष्णुता देखाउने रुचि गरेन । चितवन गजलको छापामार हुँ भनेर राजधानीको दम्भमा फस्यो । तर, परिस्थिति बदलिएको छ, विगत २०–२२ वर्षको मेरो व्यक्तिगत अनुभवमा सदा अल्पमतमा रहेको गद्य कविता वर्तमानमा सबैभन्दा बढी वाचन हुन्छ ।

निबन्ध र आख्यानले पनि जबर्जस्त हस्तक्षेप गरेको छ । समालोचनालगायत सिर्जनाका सबै विधाले मौलाउने मौका पाएका छन् । लेखनको स्वीकारोक्तिमा चितवन उदार र सहिष्णु बन्दै गएको छ । म बारम्बार भनिरहन्छु, चितवनको साहित्य चितवनको माटोजस्तै मलिलो र उर्वर छ । सबै जिल्लाबाट बसाइँसराइ गरी आउने मानिस र उनीहरूको पृथक् संस्कृति एवं बाँच्ने शैलीका कारण यहाँ लेखनका अनन्त सम्भावना छन् । कोही लेखक वा समूह छोइछिटो र हिलो छ्यापाछ्यापमा रमाउँछन् भने यो उनीहरूका लागि मात्र नभएर समग्र देशकै साहित्यका लागि प्रत्युत्पादक हुने निश्चित छ । 

३.  संरक्षण कविता आन्दोलनको अभियन्ता भएका नाताले कवितामा पर्यावरण कति लेखिएको छ र कति लेखिनुपर्छ ?

संरक्षण कविता आन्दोलनमा लागेको लामो समयसम्म म आफैँ पनि पर्यावरण साहित्य सिर्जनामा खासै गम्भीर बन्न सकिनँ । प्रकृति र पर्यावरणको मुद्दा आममानिस र कविहरूको भन्दा एनजिओ–आइएनजिओको नै बढी होजस्तो भ्रममा म पनि रुमल्लिइरहेँ । कविता र संरक्षण विषयमा आफ्ना अनुभूति त लेखिरहेँ, तर पर्यावरण–संरक्षण जीवनको तयारी नभई स्वयं जीवन नै हो भन्ने बुझ्न मलाई पनि निकै समय लाग्यो ।

जीवनलाई मैले सामाजिक दुःख र संघर्षको रूपमा बढी अथ्र्याएँ, प्रकृतिको दुःख र संघर्षलाई सायद कम महत्व दिएँ । तर, सुखद कुरा म संरक्षण कविता आन्दोलनसँग सुरुवातदेखि नै अविच्छिन्न जोडिरहेँ । यस आन्दोलनले मलाई बाल्यकालदेखि मेरो मनमा रहेको प्रकृतिप्रेमको घनिष्ठतासँग सुपरग्लुलेझैँ जोडिदियो ।

मैले बुझेँ, प्रकृतिको सुन्दरताको आलंकारिक वर्णनबाट माथि उठेर अब यसको निरन्तर क्षय भइरहेको अस्मिताउपर कविता लेखिनु अपरिहार्य भइसकेको छ । दुःखपूर्वक भन्नुपर्छ, नेपाली साहित्यमा पर्यावरण र संरक्षणका कविता अत्यन्त न्यून लेखिएका छन् । इतिहासतिर जान चाहन्नँ । मेरो अध्ययनले भन्छ, नेपाली साहित्यमै पर्यावरणलाई विषय बनाएर लेखिएका रचना अत्यन्त अपर्याप्त छन् । अझ पर्यावरण संरक्षणको उद्देश्यले लेखिएका कविता त निकै कम छन् । वर्तमानमा केही कवि लेखक र बौद्धिकले यस विषयमा लेख्न र बोल्न रुचि देखाइरहेका छन् । यो सुन्दर कुरा हो । 

४. तपाईं वेलावेला जंगलतिर बुसक्राफ्टमा निस्कनुहुन्छ । कविताको खोजीमा निस्कनु भएको हो कि आफ्नो मन बहलाउन ? 

प्रकृति छ, त्यसकारण जीवन छ । प्रकृतिमा जंगल छ, खोला–किनार छन् । यिनै खोला–किनार या जंगलमा जीवनको मंगल छ । महानगरको वासिन्दा म, नगर सभ्यताको कृत्रिमताले थिचिएर निसासिन्छु । लाग्छ, मानिसहरू कृत्रिमतासँग यति समायोजित भइसके कि उनीहरूलाई पत्तै हुन्न, आफूले भोगेका सम्बन्ध कति कृत्रिम छन् भनेर । प्रकृतिको निकट रहेर कवितामा जीवन लेख्न जंगल पस्नु एक कविका लागि सामाजिक जंगलमा पस्नुजत्तिकै महत्वपूर्ण छ । कविले कि सामाजिक जंगलबारे लेख्छ कि मनोगत जंगलबारे । मनोगत जंगलको स्थिति थाहा पाउन पनि जंगल उत्कृष्ट स्थल हो ।

सामाजिक जंगलमा मात्र भुल्दा मानिसका हित केन्द्रमा रहन्छन्, तर मानिस मात्र त प्रकृतिको सर्वेसर्वा होइन । यहाँ बाँचिरहेका लाखौँ चराचर जगत् र कीटपतंग पनि पृथ्वीका सन्तान हुन् । यस विराटतालाई मनमा तरोताजा राख्न पनि जंगल मानिसको सुन्दर गन्तव्य हो । मेरा पुर्खाहरूले जंगलकै सान्निध्यमा जीवन बिताए । म उनीहरूले बाँचेको जीवन पनि बोध गर्न चाहन्छु । म पनि गाउँको सल्लेरीमा रमाएँ । यसलाई पुनर्ताजगी दिन चाहन्छु । बुसक्राफ्ट मेरो यही सोचको परिणाम हो ।

५ . समीक्षकहरू भन्छन्, तपाईंमा विधा भन्जनको मोह देखिन्छ, तपाईं एउटै विधामा स्थिर हुनुहुन्न ।

साहित्यका हरेक विधाप्रति प्रेम छ, तर पहिलो प्रेम कविता नै हो । साहित्य मात्र होइन, कलाका धेरै विधाप्रति प्रेम छ । बहुविधामा लेख्ने धेरै लेखक मन पर्छन् । म पनि त्यही लस्करमा छु । 

७ पुस २०८० नयाँ पत्रिकाको साप्ताहिक परिशिष्टांकमा प्रकाशित । प्रश्नकर्ता : मीनराज बसन्त ।

कुनै पनि ठाउँ घुम्न निस्किँदा सबैभन्दा पहिले सम्बन्धित देशको सुरक्षामा चुनौती आउँछ । यसलाई आधार बनाएर मानिस देश–विदेशको यात्रा गर्छन् । यसैलाई मध्यनजर गर्दै बर्कसायर हाथवे ट्राभल प्रोटेक्सनले सन् २०२४ मा घुम्न सुरक्षित १५ गन्तव्यको सूची सार्वजनिक गरेको छ । 

रिपोर्टमा भनिएको छ, ‘यात्राका लागि सुरक्षित स्थान सुन्दा सामान्य लाग्छ । यद्यपि, समय सँगसँगै सुरक्षित गन्तव्यको परिभाषा परिवर्तन भएको छ । हाम्रो शोधअनुसार सुरक्षित स्थान त्यो थियो, जुन धेरै हदसम्म आतंककारी गतिविधिबाट मुक्त थियो । त्यसपछि बीचमा कोभिड महामारी आयो । त्यसले प्राकृतिक प्रकोपमुक्त गन्तव्य बनायो । र, अहिले सबै प्रकारका मानिस विनाभेदभाव या उत्पीडन स्वतन्त्र रूपमा घुम्न सक्नु नै सुरक्षित स्थान हुन् ।’

रिपोर्टमा सार्वजनिक भएका १५ सुरक्षित गन्तव्यमध्ये पहिलो नम्बरमा क्यानडा छ । धेरै सुरक्षित देशको सूचीमा युरोपेली देश छन् । यद्यपि, सबभन्दा सुरक्षित देश भने क्यानडा बनेको छ । क्यानडापछि दोस्रोमा स्विट्जरल्यान्ड र तेस्रोमा नर्वे छ । त्यसपछि क्रमशः चौथो आयरल्यान्ड, पाँचौँ नेदरल्यान्ड्स, छैटौँ बेलायत, सातौँ पोर्चुगल र आठौँ गन्तव्य देशमा डेनमार्क छ । त्यसैगरी, नवौँमा आइसल्यान्ड, १०औँ अस्ट्रेलिया, ११औँ न्युजिल्यान्ड, १२औँ जापान, १३औँ फ्रान्स, १४औँ स्पेन र १५औँ नम्बरमा ब्राजिल रहेका छन् । 

सुरक्षित गन्तव्यको परिभाषा विकसित भएसँगै विश्वका सुरक्षित स्थान पनि विकसित भएका छन् । स्वतन्त्र ढंगले घुम्न पाउनु, रोगमुक्त रहनु र गम्भीर मौसमी घटनाबाट सुरक्षित रहने गन्तव्य बर्कसायरले खोजेको छ । स्टेट अफ ट्राभल इन्स्योरेन्स रिसर्चका आधारमा बर्कसायरले पर्यटकका लागि १५ सर्वाधिक सुरक्षित गन्तव्य तोकेको बताएको छ । 

रिपोर्टमा सार्वजनिक भएका १५ सुरक्षित गन्तव्यमध्ये पहिलो नम्बरमा क्यानडा छ । धेरै सुरक्षित देशको सूचीमा युरोपेली देश छन् । यद्यपि, सबभन्दा सुरक्षित देश भने क्यानडा बनेको छ । क्यानडापछि दोस्रोमा स्विट्जरल्यान्ड र तेस्रोमा नर्वे छ । त्यसपछि क्रमशः चौथो आयरल्यान्ड, पाँचौँ नेदरल्यान्ड्स, छैटौँ बेलायत, सातौँ पोर्चुगल र आठौँ गन्तव्य देशमा डेनमार्क छ । त्यसैगरी, नवौँमा आइसल्यान्ड, १०औँ अस्ट्रेलिया, ११औँ न्युजिल्यान्ड, १२औँ जापान, १३औँ फ्रान्स, १४औँ स्पेन र १५औँ नम्बरमा ब्राजिल रहेका छन् । 

बर्कसायरले सार्वजनिक गरेको सुरक्षित गन्तव्यको सूचीमा युरोपेली देश धेरै छन् । दोस्रो नम्बरको स्विट्जरल्यान्डदेखि नवौँ आइसल्यान्डसम्मका क्षेत्र युरोपेली देशभित्र पर्छन् । त्यसबाहेक १३औँ फ्रान्स र १४औँ नम्बरको सुरक्षित गन्तव्य देश स्पेन पनि युरोपभित्रै पर्छन् ।

युएई बाहिरियो, पोर्चुगलसहित चार देश सूचीमा

बर्कसायरले सन् २०२३ का लागि पनि २०२२ मा १५ सुरक्षित गन्तव्य देशको सूची सार्वजनिक गरेको थियो । सो सूचीमा पहिलोमा नेदरल्यान्ड्स थियो । त्यसपछि क्रमशः डेनमार्क, आइसल्यान्ड, अस्ट्रेलिया, नर्वे, क्यानडा, जर्मनी, स्विडेन, स्विट्जरल्यान्ड, न्युजिल्यान्ड, स्पेन, आयरल्यान्ड, युएई, बेलायत र बेल्जियम थिए । 

तर, सन् ०२३ का लागि सुरक्षित देशमध्ये पहिलो स्थानमा रहेको नेदरल्यान्ड्स ०२४ का लागि पाँचौँ स्थानमा छ । त्यस्तै, गत वर्ष दोस्रो नम्बरमा रहेको डेनमार्कको स्तर खस्किएर अहिले आठौँ नम्बरमा पुगेको छ । गत वर्ष शीर्ष १५ को सुरक्षित गन्तव्यको सूचीमा रहेका युनाइटेड अरब इमिरेट्स (युएई) यो वर्ष पर्न सकेन ।

त्यस्तै, पोर्चुगल, फ्रान्स र ब्राजिल आगामी वर्षको गन्तव्यमा नयाँ देशका रूपमा थपिएका छन् । बर्कसायरको सूचीमा एसियाबाट यसपटक जापानले बाजी मारेको छ । सन् २०१६ देखि निरन्तर पर्यटक शोध गर्दै आएको बर्कसायरले सुरक्षित गन्तव्य देशबाहेक हिंस्रक अपराधमुक्त, आतंककारीबाट सुरक्षित, यातायात सुरक्षा, स्वास्थ्य मापनलगायतका शीर्षकमा पनि विभिन्न गन्तव्यको छनोट गरेको छ । 

विश्वभर कति मानिसले यात्रा गर्छन् ?

विश्व पर्यटन संगठनका अनुसार गत वर्ष विश्वभर नौ करोड ६० लाखभन्दा बढीले यात्रा गरे । त्यस्तै, यो वर्षको पहिलो तीन महिनामा दुई करोड ३५ लाखभन्दा बढी पर्यटकले यात्रा गरेका छन्, जुन गत वर्षको पहिलो तीन महिनाको तुलनामा झन्डै दोब्बरले बढी हो । अर्थात्, कोभिडपूर्वको दुईतिहाइ (६६ प्रतिशत) रिकभर भएको संगठनको तथ्यांक छ । 

१६ मंसिर, २०८० नयाँ पत्रिकामा प्रकाशित ।

त्यसको प्रभाव भारत–नेपालमा नपर्ने कुरै भएन । 

विभिन्न देशले सतर्कता अपनाउँदै यसअघि कहिल्यै नसुनिएको ‘लकडाउन’ नीति अपनाए । भारतले आंशिक लकडाउन सुरु गर्यो । अन्ततः नेपाल पनि २०७६ चैत ११ गतेदेखि लकडाउनमा गयो ।  

नेपालजस्तो सानो मुलुकको के कुरा, विश्वका ठुल्ठूला देशमा आर्थिक क्रियाकलाप बन्द गए । हवाई सेवादेखि, सार्वजनिक यातायात, औद्योगिक कलकारखाना, हाटबजार, ठप्प भए । मानिसहरुको हिँडडुल बन्द भयो । कुनै देशमा निश्चित मापदण्ड जारी गरी आंशिक वा पूर्णरुपमा बन्द गरे । नेपालमा भने पूरै ठप्प भयो । 

तर, यस्तो अवधिमा पनि नक्सालस्थित काठमाडौं मेरियट भने बन्द भएन । 

कोभिड सुरु हुनुभन्दा ४ महिनाअघि खुलेको होटलले ग्राहकसँग फेस गर्नुपर्ने थियो । तर, भइदियो उल्टो । कोभिडसँग पो जुध्नुपर्यो । 

‘कोभिडअघि साथीहरुले फोन गरेर एउटा रुम भन्देऊ, मिलाइदेऊ न भन्थे’, काठमाडौं मेरियटका सञ्चालक शशिकान्त अग्रवाल भन्छन्, ‘कतिलाई त मिलाइदिन्थें पनि । तर, कतिलाई मन नलागी–नलागी ‘सरी’ भन्नुपथ्र्यो । 

अग्रवालका अनुसार कोभिडपछिको ३ वर्षजस्तो समय व्यापार/व्यवसाय चलेन । यो समय उनी र होटलका लागि निकै उतारचढावपूर्ण रह्यो । यस्तो सायद यसअघि कहिल्यै भएको थिएन । कोभिडअघि कोठा नै नपाउने स्थिति थियो भने  कोभिडपछि शून्य नै हुने दिन आए । 

‘३ वर्षअघिको अक्टोबरसम्म कोठा नै पाउँदैनथ्यो’, त्यो समय सम्झँदै अग्रवाल भन्छन्, ‘जब कोभिड आयो कहिले ५, कहिले २ वटा कोठा बुक हुन थाले ।

दिनप्रतिदिन कोरोना भाइरस विश्वभर फैलिँरहँदा ज्यान गुमाउनेहरु पनि बढ्दै गए । थुप्रै देशले सीमानाका बन्द गरे । राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय उडानहरु क्यान्सिल  भए । नेपालमा भएका अमेरिका, चाइना, श्रीलंका आदि देशका पर्यटक कहाँ जाने ? निकै अन्योल भयो । 

त्यस्तो विषम परिस्थितिमा पनि मेरियट ठाडो गरी उभियो । कहिल्यै होटल बन्द भएन ।

‘हामीले नेपाल सरकारले जारी गरेको स्वास्थ्य प्रोटोकल पालन गरी, कोभिड टेस्ट गराई होटलमा आउने पर्यटकलाई राख्यौं’, एउटा भयावह समय सम्झँदै अग्रवाल भन्छन्, ‘जुन इकोनोमिको हिसाबले त्यो सरासर घाटा थियो ।’अग्रवालका अनुसार मेरियट चल्नुमा यसको चेनले सहयोग गर्यो, राहत दियो । 

‘यस्तो संकटबीच होटल चल्दा घाटाको तथ्यांक पनि त होला ?

‘घाटाको यकिन तथ्यांक छैन’, अग्रवाल यसलाई प्रस्ट्याउँछन्, ‘तर, पनि होटलले आफ्नो मिनिमम स्ट्यान्डर्ड पालना गर्नैपर्यो । मानौं, ४ वटा कोठा छन् भने लबीमा म्यानेजर राख्नैपर्यो, किचनमा २ सेफ, हाउसकिपिङ राख्नैपर्यो । इन्जिनियरिङ डिभिजन राख्नैपर्यो ।

साथै कुनै ग्राहकले दिन होस् या रात, उपलब्ध भएका आइटमध्ये कुनै कुरा खान अर्डर गर्छ भने त्यसको क्वालिटी मेन्टेन गर्नैपर्ने हुन्छ । ब्रान्ड आफ्नो ठाउँमा छ, २४ घण्टा रुम सर्भिस गर्नैपर्छ । यस्तो गर्न नसकेको खण्डमा सीधै होटल बन्द गरिदिए हुन्छ ।’ 

इन्टरनेसनल चेन ब्रान्ड भएकाले पनि मेरियट अविच्छिन्न चलिरह्यो । ४ जना गेस्टका लागि १ सिफ्टमा करिब २५/३० जना स्टाफ निरन्तर राख्यो । यसरी हेर्दा कति नै रेभिन्यु हुन्छ र ? झन् सबै होटल खाली भएकाले रेभिन्यु पनि सस्तो थियो । यति ठूलो लसमा पनि उनले होटल चलाइराखे । 

‘ब्याज, डिप्रिसिएन त आफ्नो ठाउँमा छँदैछ, साथै अपेरेटिङमै पनि ठूलो लस व्यहोरिरह्यौं’, उनले सुनाए । 

कोभिडपछि एउटा पनि रुम नलागेको भन्न मिल्दैन । फाट्टफुट्ट लागिरहे । तर, यति ठूलो लगानीको होलटमा २/४ वटा रुम लाग्नुलाई के लागेको भन्नु ? फेरि २/४ वटा कोठाका लागि किन होटल चालू राखेको ? पनि भन्लान् कतिले । कुरा त्यसो होइन । मेरियट ब्रान्ड र गुडविलका हिसाबले नै निरन्तरता दिएको अग्रवालको भनाइ छ ।

टल बन्द भएन, चल्यो रे ! तर, कसरी ? एक जनाले मात्रै त चल्दैन भन्ने जिज्ञासा यो पढिरहँदा तपाईंहरुलाई लाग्न सक्छ, लाग्नु पनि पर्छ । अब यही कुरालाई अग्रवालको कुरासँग जोडौं । उनी भन्छन्, ‘यसरी होटल निरन्तर चल्नुमा स्टाफको निकै ठूलो सहयोग छ ।

उनीहरुसँग सहमति गरेरै महिनामा १० दिन काम गर्ने, त्यो अवधिको तलब पाउने र बाँकी २० दिन घर बस्ने सम्झौता भएको थियो । स्टाफले पनि कुरा बुझिदिए । यसले गर्दा बन्द नगर्ने थप ऊर्जा मिल्यो ।’ 

यो संकटपूर्ण समय झेल्दै, नेपाली बजारमा संघर्ष गर्दै हाल मेरियट सञ्चालनमा आएको ३ वर्ष पुगिसकेको छ । सबै क्षेत्रलाई सताइरहेको कोभिडको दुःखायी परिणामलाई भुल्ने हो भने मेरियटले सुखद परिणाम दिइरहेको छ, यसमा शंका छैन ।

‘विषम परिस्थितिमा पनि जारी राखेको सर्भिस र इन्टरनेसनल ब्रान्ड भएकाले पनि होटल मेरियट प्रमुख गन्तव्यमध्येको एक बनेको छ । यो सुनाइरहँदा मलाई खुसी लाग्छ’, अग्रवाल कुराकानीको बिट मार्ने क्रममा मुस्कुराउँदै भन्छन्, ‘हाम्रा स्वदेशी÷विदेशी पाहुनाहरुको साथ, सहयोग र सद्भाव हामीले पाइराखेका छौं यसले गर्दा पनि हामीलाई थप ऊर्जा दिएको छ । फरेनर्स, डिप्लोम्याट, एम्बासडरहरुले यसलाई प्याट्रोनाइज गरेका छन् । यसमा लोकेसनले पनि महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ । धेरै ठाउँबाट यहाँ आउन सकिन्छ । एयरपोर्ट पनि नजिक भएकाले प्रायःको गन्तव्य मेरियट बनिरहेको छ । धेरैको चाहना यही“ आउन पाए हुन्थ्योजस्तो मैले बुझेको छु ।’ 

वैशाख ५, २०७९ मा क्यापिटल नेपालमा प्रकाशित ।

भावेशले कलेज सकेपछि २ वर्षसम्म माइक्रोसफ्ट रिचर्स बैंगलोरमा काम गरे । काम गरिरहँदा उनको सपना भनेको जागिरभन्दा पनि उद्यमी बन्ने थियो । आफ्नो यही सपनालाई पछ्याउँदै उनले अनलाइन होलिडे र टुर प्लानिङको काम सुरु गरे । 

एकपटक भावेश बैंगलोरबाट बाँदीपुर जाँदै थिए, ट्याक्सीमा । अचानक ट्याक्सी बाटोमा फस्यो । अब ट्याक्सी नै फसेपछि के गर्नु ? ड्राइभरले बाटोमै रोक्यो । ड्राइभरलाई भाडा तिर्ने क्रममा उनले प्रश्न गरे कि बाटोमै छोडेपछि कसरी भाडा दिऊँ ? एकछिन यस विषयमा चर्काचर्की पनि भयो । तर, जसोतसो टर्यो पनि । 

भनिन्छ नि आवश्यकता नै आविष्कार हो । यो कुरा भावेशमा चरितार्थ हुनपुग्यो । आफूजस्तै अन्य मान्छेहरु पनि यसरी नै फस्ने गरेको उनले सम्झिए । उनीहरुले भोग्नुपरेका सास्ती, हैरानी अनुभूत गरे । अनि त उनलाई लाग्यो, यो देशमा एउटा असाधारण क्याब (ट्याक्सी) बुकिङको सम्भावना छ । 

यसरी उनले टुर एन्ड ट्राभल्सको आफ्नो व्यवसायलाई ट्याक्सी हेलिङ फर्ममा परिवर्तन गरे । यो कुरा सन् २०१० को हो । 

व्यवसाय परिवर्तन गरेसँगै उनले देखे कि एउटा ट्याक्सी बुकिङ सेवामा पनि कति धेरै सम्भावना छ । त्यसपछि त के ! गर्दै आइरहेको व्यवसायलाई भावेशले स्टार्ट–अप कम्पनीमा बदले । नाम राखे, ओला क्याब्स । अहिले भारतमा धुम मचाइरहेको ओलाको सुरुवाती कथा यही हो । 

यो यात्रामा भावेश एक्लो भने होइनन् । उनीसँगै कम्पनीका सहसंस्थापक हुन्, अंकित भाटी । 

पहिले त ट्राभल एजेन्ट बन्ने निर्णयमा उनीहरुका आमाबुवा खुसी थिएनन् । न यस्तो विचारमा सहमत थिए । जस्तो कि, हाम्रै नेपालका अधिकांश आमाबुवाले पनि स्वीकार गर्दैनन् । तर, जब यसका लागि पहिलो लगानी (स्न्यापडिलका संस्थापक कुणाल बहल, रेहान खान र अनुपम मित्तल) प्राप्त हुने भयो उनीहरुको आत्मबल बढ्यो । र, सपना पछ्याउने क्रममा दुई कदम चाल्न सहज भयो । 

‘कसैसँग बिजनेसका लागि कुनै नयाँ आइडिया हुन सक्छ’ भावेश भन्छन्, ‘तर, यसलाई सफलतापूर्वक चलाउन स्केलेबल मोडल हुनुपर्छ । यसैको आधारमा बिजनेस चल्छ ।’

ओला क्याब्स कम्पनीले कार किन्ने या भाडा लिने काम गरेन । बरु यसले थुप्रै ट्याक्सी ड्राइभरसँग पार्टनरसीप गर्यो । यस्तै पूरै सेट–अपमा आधुनिक प्रविधि जोड्यो । उक्त प्रविधिमार्फत सेवाग्राहीहरुले कल सेन्टर या एपमार्फत छोटो समयमै कार बुक गर्न सक्थे । बुकिङमा आधा या पूरै दिन भाडामा लिन सकिन्थ्यो । बाहिरका ट्याक्सीलाई पनि त्यो सुविधा थियो । 

कम्पनी स्थापना भएपछि ओला क्याब्सले सफ्ट बैंक कर्प र अन्य लगानीकर्ताहरुबाट लगानी जुटाइसकेको छ । क्याबले बेलाबेला ग्राहकका लागि औसत अटोरिक्साभन्दा कम भाडा लाग्ने अफर पनि ल्याएको थियो । ल्याई पनि रहन्छ । त्यो पनि प्रतिकिलोमिटर १० रुपैयाँको दरमा । 

यसरी ओलाको जन्म भएको थियो । 

यसरी केही गर्ने सपनालाई पछ्याउँदै गर्दा जन्मिएको राइड सेयरिङ कम्पनी ओलासँग करिब ५० लाख ट्याक्सी छन् । ती मिनी, प्राइम, लक्जरी गरी विभिन्न विकल्पमा उपलब्छ छन् । यसको भुक्तानी पनि विभिन्न माध्यमबाट गर्न सकिन्छ । 

२०१० मा सामान्यत तरिकाले सुरु भएको ओलाले विश्वका प्रतिद्वन्द्वी उबर र मेरु क्याबलाई उछिन्दै भारतमा बढ्दै गइरहेका नवउद्यममध्ये एक बनेको छ । यति मात्रै होइन अहिले कम्पनीको लागत ३० अर्ब (भारु) भन्दा बढी छ । २५० बढी सहरमा फैलिएको यो सञ्जालमा ३ हजार बढी ड्राइभरले रोजगारी पाएका छन् । 

सञ्चालनको ४ वर्ष अर्थात् सन् २०१४ मा आउँदा दैनिक डेढ लाख बुकिङ हुन्थ्यो । ओलासँग सोही वर्षमा पूरै भारतको ६० प्रतिशत बजारको सेयर थियो । 

ओला वित्तीय सेवा

नोभेम्बर २०१५ मा कम्पनीले मोबाइल पेमेन्ट र डिजिटल वालेट लन्च गर्यो । नाम दियो, ओलामनी । यसले इन्स्युरेन्स, क्रेडिट कार्ड, गाडी लोनजस्ता सेवा दिँदै आएको छ ।

ओला फुड्स

२०१७ सम्मको यात्रा गर्दा ओलाले फुड डेलिभरीको सिस्टम पनि ल्यायो । भारतकै फुडपान्डा नामक कम्पनीलाई प्राप्ति गरेर उसले फुड सर्भिस पनि दिन थाल्यो ।

 र, ओला कार र इलेक्ट्रिक स्कुटर

ओलाको यात्रा लम्बिँदै गइरहेको छ । यसै क्रममा उसले २०२१ मा भारतका ३० सहरमा ‘ओला कार’ लन्च गर्यो । यस्तै अहिले इलेक्टिक स्कुटर पनि लन्च गरिसकेको छ । भारतमा यसैको चर्चा छ । 

ओला इलेक्ट्रिक कम्पनीले आफ्नो कारोबारलाई थप विस्तार गर्न २० करोड डलर राशि जुटाएको छ । उसले फाल्कन एज र सफ्ट बैंक ग्रुप कर्पमार्फत यो राशि जुटाएको छ। 

यो फन्डपछि कम्पनीको कुल भ्यालुएसन ३ अर्ब डलर पुगेको छ । उसका अनुसार ‘मिसन इलेक्ट्रिक’ लाई अझै तीव्र रुपमा अगाडि बढाउनेछ । यस्तै सन् २०२५ पछि इलेक्ट्रिक मोटरसाइकल, मास मार्केट स्कुटर र इलेक्ट्रिक कार निर्माणमा पनि जोड दिने । 

१५ सेप्टेम्बर २०२१ बाट ओला इलेक्ट्रिक स्कुटरको आधिकारिक बिक्री सुरु कम्पनीले पहिलो दिनमै ६ सय करोड बढीको स्कुटर बेचेको थियो । 

अहिले ओलाले दुइटा मोडल बजारमा ल्याएको छ । ओला एस वान् र एस् प्रो । भारतमा अहिले सर्वाधिक बिक्री र चर्चामा केही छ भने, यही ओला छ । 

पुस २४, २०७८ मा क्यापिटल नेपाल अनलाइनमा प्रकाशित ।

यी सबै समस्यालाई सम्बोधन गर्न एएस एग्री एन्ड अक्वा एलएलपी कम्पनीले भर्टिकल फार्मिङको अवधारणा ल्याएको छ । 

के हो भर्टिकल फार्मिङ ? 

सन् २०१८ मा भारतमा स्थापित यो कम्पनी हाइटेक सोइल बेस्ड भर्टिकल फार्मिङ (माटोमा आधारित ठाडो खेती) हो । यसको मुख्य लक्ष्य र उद्देश्य भनेको कृषिमा नयाँ तौरतरिका अपनाउँदै किसानलाई आत्मनिर्भरता, अतिरिक्त मूल्य र स्वतन्त्र जीवन प्रदान गर्नु हो । 

भारतका सबैजसो स्टेटमा एएस एग्रीले भर्टिकल फार्मिङ गर्दै आइरहेको छ । जुन पोली हाउसभित्र गरिने वेदर प्रुफ फार्मिङ हो । पोली हाउसभित्र र वेदर प्रुफ फार्मिङ भएकाले सुरक्षित पनि हुने कम्पनीका पार्टनर तथा प्रोडक्सन एन्ड टेक्सटायल मेसिनरी एक्सपर्ट सुरिन्दर धिमानले क्यापिटल नेपालसँगको विशेष कुरानीमा बताए । 

प्राविधिक रूपमा अविकसित बेसार खेतीलाई विकसित गर्ने उद्देश्यका रूपमा कम्पनी सुरु भएको थियो । यद्यपि भारतीय किसानको जीवनशैली र जीवनस्तर उकास्दै सुनिश्चित भविष्य निर्माणका लागि अहिले यसले काम गरिरहेको छ । भर्टिकल फार्मिङ एउटा यस्तो प्रविधिजन्य कृषि हो जसमा ८५ प्रतिशत कम पानी, ८५ प्रतिशत नै कम श्रम र ९९ प्रतिशत कम भूमि आवश्यक पर्छ । उत्पादन भने ५० देखि ६० प्रतिशसम्म अधिक हुन्छ । 

सामान्यतया एउटा एउटा किसानले १०० हेक्टर जमिनमा जति उत्पादन गर्छ, भर्टिकल फार्मिङ गर्दा १ हेक्टरमा १०० हेक्टरबराबर नै उत्पादन हुने धिमान बताउँछन् । 

‘उदाहरणका लागि कुनै व्यक्तिले एउटा सामान्य घर बनाउँछ । त्यसमा केवल उसको सीमित परिवार मात्रै अट्छ । तर, यदि कसैले १० तलाको बिल्डिङ बनाउँछ भने त्यसमा धेरैभन्दा धेरै परिवार वा मानिस अट्छन् । भर्टिकल फार्मिङको अवधारणा पनि यही हो । यसभित्र ६ लेयरको स्ट्रक्चर हुन्छ । र, अर्को कुरा यसमा एउटै बाली धेरैपटकसम्म उब्जनी हुन्छ । तर, कुन बाली (क्रप्स) हो भन्नेले पनि अर्थ राख्छ’ धिमानको भनाइ छ । 

धेरै बालीमा काम गरिरहेको कम्पनीले विशेषगरी बढी आम्दानी हुने बालीलाई फोकस गरेको छ । अहिले कम्पनीले बेसार, सोयाबिन, सखरखण्ड लगायतमा काम गरिरहे पनि उसको फोकस विशेषगरी बेसारमा छ । 

त्यसो त प्रायःजसो किसानहरूको खेतीबाली प्रकृतिमा निर्भर छ । खेतमा लगाएको बालीमा कहिले असिना बर्सिन्छ त कहिले कीरा लाग्छ । यो वा त्यो कारणले बाली नष्ट हुने त्रास सधैं रहिरहन्छ । तर, भर्टिकल फार्मिङमार्फत ‘प्रोटेक्टिभ वे’ बाट उत्पादन गर्दा एक त उत्पादनमा बढोत्तरी हुन्छ भने अर्को कुरा नष्ट हुने सम्भावना पनि न्यून हुन्छ । यस्तो खालको फार्मिङ सानादेखि ठूला किसानहरूले गर्न सक्ने एएस एग्री एन्ड अक्वा बताउँछ । 

भारतमा कसरी काम गरिरहेको छ त ?

भर्टिकल फार्मिङ विभिन्न मुलुकमा सञ्चालन भइरहेको छ । तर, भारतको कुरा गर्दा त्यहाँको सरकारले किसानलाई स्किम दिन्छ । सो स्किमलाई अट्याच गर्दै कम्पनीले ती किसानहरुसँग काम गरिरहेको छ । 

यस्तै किसानको बैंक लोन आदि तिर्न पनि कम्पनीले सहयोग गर्दै आइरहेको छ । यसका साथै विभिन्न समयमा किसानलाई कृषिसम्बन्धी तालिम पनि दिने गरेको छ । 

सबै किसानको  जमिन समान हुँदैन । कुनै किसानको थोरै त कुनैको धेरै हुन्छ । कम्पनीले ती सबै किसानलाई एकत्रित गरी एउटा–एउटा एसोसिएसन बनाइदिन्छ । र, एउटा प्रोजेक्ट दिन्छ । समग्रमा यो एकीकृत प्रोजेक्ट बन्न जान्छ ।

धिमानका अनुसार प्रोजेक्टबाट उत्पादित सामान प्रोसेसिङ, प्याकेजिङ र फरवार्डिङको काम पनि एएस एग्रीले नै गरिदिने गरेको छ । उत्पादनलाई स्थानीय बजारमा बेच्ने र निर्यात पनि गर्ने काम कम्पनीले नै गरिदिन्छ । जसमा भ्यालु एडिसन पनि हुन्छ ।

‘यसरी किसानहरू जोडिँदा उनीहरुलाई एक्स्ट्रा इनकम पनि हुन्छ’, कम्पनी भन्छ, ‘उनीहरूले आफ्नो तरिकाले आफ्नै खेतीपाती पनि गर्न सक्छन् । तर, हामीले प्रोटेक्टिभ वेमा काम गर्दा एस्योर्ड इनकम किसानलाई नै हुन्छ ।’

‘उदाहरणका लागि कुनै ठाउँमा किसानले टमाटर खेती गर्न थाले । त्यो देखेर अन्य किसानले पनि सोही खेती गर्न थाल्छन् । यसो गर्दा उत्पादन र सप्लाई बढ्छ । उक्त उत्पादनलाई भ्यालु एडिसन गर्न हामीले टमाटरका विभिन्न चिजबिज बनाउँछौं । त्यसलाई बजारमा बेच्दा त्यसको भ्यालुएसन बढ्छ । र, त्यो किसानले पाउँछन् । उनीहरुलाई आत्मविश्वास बढ्छ । सँगै आत्मनिर्भर हुन सक्छन्’ धिमान भन्छन् । 

जुन बालीको हाई भ्यालु रिटर्न आउँछ त्यसको मात्रै पोली हाउसभित्र खेती कम्पनीले गर्दै आइरहेको छ । अहिले १०० जति बालीमा काम गरिरहेको छ । त्यसमध्ये बेसारका मात्रै ६ प्रडक्ट छन् । यस्तै त्यहाँको उत्पादन विश्वका १६ देशमा निर्यात भइरहेको छ । 

कम्पनीका अनुसार अहिले भारतमा मात्रै १ लाख किसानहरु एएस एग्री एन्ड अक्वासँग जोडिएका छन् । जम्मुकस्मीरमा मात्रै ५० हजार किसान कम्पनीसँग जोडिएका छन् । यसबाहेक राजस्थान, मध्यप्रदेश, कानपुरका किसानले यसै कम्पनीअन्तर्गत उत्पादनको काम गरिरहेका छन् । 

यस्तै एएस एग्रीले मल्टिपल टाइम आउटपुट निकाल्ने ल्यान्ड बेस्ड फिसिङ पनि गरिरहेको छ । कतार र दुबईमा बालुवामाथि पनि फार्मिङ गरिरहेको उनको भनाइ छ । 

सोइल बेस्ड भर्टिकल फार्मिङले उत्पादन त बढाउँछ नै । त्यसबाहेक किसानलाई अतिरिक्त मूल्य पनि प्रदान गर्छ । किसानको मिहिनेतलाई अलिकति प्रविधिसँग जोडेर ब्रान्डिङ गरी बेच्दा बजारमा राम्रो लिंकेज प्राप्त हुने र यसरी काम गर्दा किसानले आजीवन सुविधा पाउने धिमानले बताए ।

कस्ता व्यक्तिहरू छन् त कम्पनीमा ?

एएस एग्री हाँक्ने व्यक्तिहरू आफैंमा ‘एक्सपर्ट’ अर्थात् एक–से–एक छन् । मिडियादेखि टेक्नोलोजी, इन्जिनियरिङ फिल्डमा लामो अनुभव सँगालेका दिग्गहरुले यसलाई लिड गरिरहेका छन् । विभिन्न पेसा र क्षेत्रमा छरिएका यिनीहरु भर्टिकल फार्मिङका लागि एकै ठाउँमा जुटेका छन् । 

नेपालमा पनि यो प्रविधि भित्र्याइँदै 

ओमन, युएई, कतार, बेलायत, अमेरिका र श्रीलंकापछि भर्टिकल फार्मिङ छिटै नेपालमा पनि सुरु हुँदैछ । वीरगन्ज निवासी २५ वर्षे केशव सरावगीले छिटै यसको सुरुवात गर्दैछन् । 

अध्ययन सकेर क्यानडाबाट फर्किएका सरावगी भर्टिकल प्रविधिबाट गरिने खेतीका बारेमा बुझ्न भारतको सो कम्पनीमा पुगेका थिए । 

नेपालजस्तो मुलुकमा यो प्रविधि उपयुक्त हुने उनको भनाइ छ । उनले वीरगंजमा भारतीय कम्पनीसँग मिलेर पहिलो चरणमा बेसार खेती गर्ने तयारी थालिसकेका छन् । 

माघ १७, २०७८ मा क्यापिटल नेपालमा प्रकाशित ।

 

मीनराज बसन्त । हाम्रो दैनिक जीवन यान्त्रिक बनेको छ । बिहान उठेदेखि रातिसम्म हाम्रा आँखा, दिमाग उपकरणमाथि दौडिरहेका छन् । यसले शरीर र दिमागमा थकान सिर्जना भइरहेको छ । त्यसमाथि एकातिर दिनप्रतिदिन सहरको वातावरण प्रदूषित बन्दै छ भने अर्कातिर शरीर र दिमागलाई आराम मिल्ने स्वच्छ, शान्त, मनोरम वातावरण हत्तपत्त भेटिँदैन । 

यिनैको परिपूर्ति गर्ने एउटा साधन हो, स्पा । 

स्पाको इतिहासबारे विभिन्न धारणा भेटिन्छन् । कतिपयले स्पा युरोपियन मुलुक बेल्जियमको सहर स्पाबाट आएको भन्छन्, जुन रोमन कालखण्डदेखि स्नानका लागि चिनिन्थ्यो । 

प्राचीन रोमन, मेसोपोटामिया, मिस्र, मिनोअनका साथै ग्रिक सभ्यतामा सामाजिक स्नानलाई धार्मिक रुपमा पालन गरिन्थ्यो । विभिन्न स्नान विधिको प्रयोग पहिले ग्रिकहरुले गर्थे । 

त्यहीँबाट सुरु भएको पाइन्छ स्पा कल्चर।

जे होस्, प्रागैतिहासिक कालमा स्पा एउटा उपचारको लोकिप्रय साधन थियो । तर, बदलिँदो जीवनशैलीसँगसँगै अहिले स्पा आराम र आनन्दका लागि पनि प्रयोग हुँदै गइरहेको छ ।

नेपालमा पनि पछिल्लो समय स्पा व्यवसाय फैलिने क्रममा छ । झन्डै डेढ दशकअघि ठमेल वा केही सीमित पाँचतारे होटलमा थियो । तर, अहिले देशका प्रमुख सहरमा फैलिरहेको  छ । 

त्यसैमध्येको एउटा हो, पोखराको लेकसाइडस्थित ‘ओएसिस स्पा एन्ड ब्युटी केयर प्रालि' जसलाई युवा व्यवसायी मञ्जु विष्टले हाँकिरहेकी छिन् ।

भारतको हिमाञ्चल प्रदेशमा २०५१ सालमा परिवारकै ज्येष्ठ सन्तानको रुपमा जन्मिएकी विष्टको पुर्ख्याैली घर सल्यान हो । छ/सात वर्षकी हुँदा उनी आमाबुवासँगै बसाइँसराइ गरी नेपालगन्ज आइन् । 

नेपालगन्ज आइसकेपछि बाँकेको खजुरामा उनका बुवाआमाले सानो खाजाघर र किराना पसल सञ्चालन गरे । हाल सो ठाउँ जानकी गाँउपलिकाको रुपमा परिचित छ । 

एसएलसीसम्म खजुराकै जानकी माविमा पढेकी विष्टले कलेज धम्बोजी क्याम्पस नेपालगन्जमा पढिन् । एसएलसी दिएपछि केही समय आफ्नो जीवनकै पहिलो जागिरको रुपमा रामारोशन बचत नामक सहकारीमा काम गर्न थालिन् । 

काम सहकारीमा, रुचि पार्लरको । कामसँगै रुचिलाई पनि प्राथमिकता दिँदै उनले पार्लरको बेसिक कोर्स नेपालगन्जमै सिकिन् । यसका लागि उनी कोही कसैबाट प्रेरित भएकी भने होइनन् ।  

मध्यम वर्गीय परिवारमा जन्मिएकी र तराई मूलमा बसोबास गर्दै आएकी उनलाई काठमाडौं-पोखरा आममानिसको जस्तै सपनाको सहर लाग्थ्यो । ‘मलाई काठमाडौं, पोखरा बस्न पाए हुन्थ्यो भन्ने लागिरहन्थ्यो,’ उनी सुनाउँछिन्, ‘यसमा कुनै ठोस कारण भने थिएन ।’

पोखरा बस्ने विष्टको इच्छा छोटो समयमै पूरा भयो । त्यसको कारण बन्यो, उनको प्रेम । 

खासमा विष्ट कसैसँग गहिरो प्रेममा थिइन् । उनीहरु दुवैले आपसी सहमतिमा प्रेमलाई विवाहमा रुपान्तरण गर्ने योजना बनाए । तर, उनीहरुका लागि पारिवारिक र सामाजिक परिवेश तगारो बन्यो ।  

सच्चा प्रेम यति सानो कुरामा कहाँ अड्किन्छ र ? अन्ततः उनीहरुको रोजाइमा पर्यो पर्यटकीय नगरी पोखरा । सोही योजनामुताबिक उनीहरु पोखरा पुगे । 

‘पोखरामा एक जना साथी हुनुहुन्थ्यो । उहाँलाई आफ्नो समस्या बताएँ । त्यसपछि पोखरामै आऊ भन्नुभयो, आयौं,’ आफूलाई मन पर्ने ठाउँ पोखरा कसरी आइपुगिन् भन्ने कुरा उनले हाँस्दै सुनाइन् ।

तर, जे सोचेर उनीहरु पोखरा आए, त्यो भएन । ‘सोचेझैं जिन्दगी रैनछ’ गीत उनको जीवनमा चरितार्थ हुन पुग्यो । सोचेको नहुँदा नसोचेकै संघर्ष पनि जिउनका लागि गर्नुपर्यो । 

‘संघर्षकै क्रममा श्रीमानले पामेको एउटा होटलमा सेफको काम गर्नुहुन्थ्यो,’ ती दिन सम्झन्छिन् विष्ट, ‘म खाली थिएँ । यही खाली समयमा फेरि पोखरा आएर पनि पार्लरको एडभान्स्ड कोर्स सिक्न थालें । नेपालगन्जमा सिकाइ पूरा भएको थिएन ।’

त्यति बेला पामेबाट लेकसाइड आउन एक–एक घण्टामा गाडी छुट्थ्यो । त्यही गाडी समातेर पार्लर सिक्न आउजाउ गर्न थालिन् उनी । 

‘कहिले पैसा हुन्थ्यो, कहिले हुँदैनथ्यो । पैसा नहुँदा वा गाडी छुट्दा हिँडेर पनि आउजाउ गरें,’ उनी गम्भीर बनिन् ।

लेकसाडमा पार्लरको महत्व खासै थिएन । किनकि त्यहाँ सबै होटलै होटल थिए । तर, स्पा भने हुन्थे । पार्लर गर्न अलि लोकल एरियातिर जानुपर्ने रहेछ ।

विष्टलाई पार्लर सिकाउने दिदीले नै पार्लर मात्र सिकेर हुँदैन बरु स्पा पनि सिक्नू भनिछन् । तर, उनले स्पामा रुचि नभएको र नसिक्ने भनिन् ।

फेरि तिनै दिदीले स्पा सिक्नु केही नराम्रो होइन, तपाईंलाई नराम्रो लागेको हो भने पहिले हेर्नुस्, बुझ्नुस् अनि जे लाग्छ त्यही गर्नुस् भन्नुभयो । स्पा गरिरहेका अरु केहीको उदाहरण पनि दिनुभयो,’ स्पाप्रति आफ्नो धारणा वा बुझाइ गलत रहेको पश्चाताप गर्दै विष्ट

सुनाउँछिन्, ‘त्यसपछि अलि कन्भिन्स भएँ ।’

पार्लर कोर्स पूरा गरेकी विष्ट फेरि स्पा ट्रेनिङ गर्नतिर लागिन् । 

स्पा ट्रेनिङ सकेपछि उनी खाली भइन् । घरमा यतिकै बसिरहेको समय थियो । पोखराकै अतिथि रिसोर्टमा राम्रो थेरापिस्ट तथा स्पा ह्यान्डल गर्न सक्ने मान्छे चाहिएको खबर सुनिन् । हतारिँदै उनी त्यहाँ पुगिन् । हतारिनुको कारण थियो, उनको आर्थिक अवस्था । त्यहाँ कुराकानी भयो र मिल्यो पनि । अनि उनले आफ्नो जीवनको दोस्रो जागिर सुरु गरिन् । 

जागिर त सुरु भयो । तर, उनका श्रीमान् यो पेसासँग त्यति खुसी थिएनन् । यसै विषयलाई लिएर श्रीमान्–श्रीमतीबीच मतभेद पनि हुन थाल्यो । 

‘मैले स्पामा जागिर सुरु गर्दा घरमा मतभेद भयो,’ अनवरत संघर्षमा होमिएकी विष्ट भन्छिन्, ‘यसरी केही गर्न खोज्दा घरमै पनि समस्या आइप¥यो । यी सबैका बाबजुद पनि ‘केही त गर्नैपर्छ’ भन्ने हुटहुटी ममा छँदै थियो ।’ 

अतिथिमा काम सुरु गरेको ५/६ महिना मात्रै भएको थियो, भूकम्प गयो । यसले सबै क्षेत्रमा प्रभाव पर्यो । अब के गर्ने भन्ने भयो । यही बीचमा बुवाआमा भारतमा हुनुभएकाले उतैतिर घुम्न गएको विष्टले बताइन् । 

उनीहरु भारतबाट फर्केर त आए । तर, भूकम्पपछिको पर्यटन क्षेत्रको अवस्था दयनीय थियो । पोखराबाट उतै नेपालगन्ज गएर फेरि केही गर्ने कि पोखरामै केही समय पर्खने भन्ने अन्योलबीच अतिथि रिसोर्टका तत्कालीन अप्रेसन म्यानेजरसमक्ष आनो समस्या राखिन् । त्यसपछि उनका श्रीमानलाई पनि सोही रिसोर्टमा जागिरको अवसर मिल्यो । यसरी दुवै जनाले त्यहीँ जागिर गर्न थाले । 

यो क्रम दुई वर्षसम्म चल्यो ।

अतिथि रिसोर्टका दुइटा स्पा सञ्चालनमा थिए । एउटा रिसोर्ट बाहिर थियो भने अर्को रिसोर्टभित्र । उनी भने त्यही रिसोर्टभित्रको स्पामा जागिर गर्थिन् । जागिर गरेको ५/६ महिनापछि उनीसँगै जागिर गर्ने एक जनालाई स्पा सञ्चालन गर्न दिने निर्णय भयो ।

‘काम गर्न आउनेको तुलनामा म सोझी थिएँ । हिँड् भनेपछि सीधा मात्रै हिँड्ने मेरो बानी थियो,’ उनी भन्छिन्, ‘स्पा अर्कोलाई दिएपछि मलाई चित्त बुझेन । सोझो दिमागले पनि सँगै काम गर्ने कर्मचारीको मातहतमा आफूलाई  काम गरिरहन ठीक ठानेन । र, काम गरिरहेको ठाउँमा काम नगर्ने निर्णयमा पुगेँ ।’

तर, काम छोडेर के गर्ने भन्ने कुराको योजना भने उनीसगँ थिएन । थियो त केवल अनुभव र इगो । 

अतिथिमा विष्टले जागिर छोडे पनि उनका श्रीमान्ले भने गरिरहे । जब जागिर छोडिन्, नैतिक दबाबमा परिन् । कसरी हुन्छ आफ्नै स्पा खोल्नुपर्ने चुनौती उनलाई भयो । 

यसै क्रममा स्पा खोल्ने चक्करले थुप्रै रिसोर्टहरु चहार्न पुगिन् । आफूले गरेको काम बताइन् । बल्लतल्ल लेकसाइडकै पोखरा भिलेज रिसोर्टमा एउटा स्पा पाइयो, जुन बिक्रीमा थियो ।

‘जसरी पनि सो स्पा लिनुपर्ने बाध्यता थियो,’ संघर्षले लिएको अर्को मोडको कथा सुनाउँदै विष्ट भन्छिन्, ‘स्पाका दुइटा कोठा मात्रै थिए । भाडा मात्रै ४० हजार प्रतिमहिना । १ लाख ९० हजार त्यहाँको सामानको मूल्य तय भयो ।’

यसरी उनले आफ्नो पहिलो स्पा व्यवसायका रुपमा पोखरा भिलेजमा साथीसँगै साझेदारीमा सुरु गरिन् । यो भुइँचालोको एक वर्षपछि अर्थात् २०७३ सालको कुरा हो ।

भनिन्छ नि ! कामले काम सिकाउँछ । स्पा सुरु गर्दागर्दै आफ्नो लोकल मार्केट तथा बजार ब्यवस्थापन गर्ने क्षमता कमजोर भएको अनुभव उनलाई हुँदै गयो । तर बिनाबजार व्यवसाय चल्न सक्दैन भन्ने कुरामा भने उनी पूर्णरुपमा सजग थिइन् । सोही कुराको उदाहरण थियो, साझेदारी । 

उनकै साथीले आफ्ना लोकल कस्टमर रहेको, आफू पनि सेयर होल्डर बनेर मार्केटिङ गर्छु भनिछन् । यति भएसी विष्टलाई के चाहियो ! सहर्षै प्रस्ताव स्वीकार गरिन् । र, दुई जनाले स्पा रन गर्न थाले । तर, जहाँ गए पनि समस्याले नछोड्ने ! पार्टनरबीचमै समस्या हुन थाल्यो । 

यही बीचमा द यात्रा कोर्टयार्डमा स्पा खाली रहेको सूचना पाएपछि उनी प्रस्ताव लिएर त्यहाँ पुगिन् । अब भने भाडामा नभई सेयरिङ बेसिसमा स्पा सञ्चालन गर्ने सहमति गरी अघि बढिन् । 

एकातर्फ दास्रो स्पा आयो भने अर्कोतर्फ साझेदारीमा समस्या । 

समस्याले सधैं नकारात्मक स्थिति निर्माण मात्रै गर्दैन, कहिलेकाहीँ परिणाम पनि देखाउँछ । यही कुरा उनको जीवनमा मेल खायो । साझेदारीमा आएको समस्याका कारण पोखरा भिलेजमा रहेको स्पा साथीलाई जिम्मा लगाइन् । 

एक दिन अचम्मै भयो । द यात्रा कोर्टयाडमा स्पा चलाइरहेकी उनलाई पोखराकै कुटी रिसोर्ट एन्ड स्पामा स्पा सञ्चालनको अफर आयो ।

त्यसपछि अर्को स्पा कुटी रिसोर्टमा भयो । त्यहाँ पनि रेभिन्यू सेयरिङ बेसिसमा काम सुरु भयो । यति बेलासम्म उनी कम्पनी मोडेलमा भने गइसकेकी थिइनन् ।

‘कुटीमा स्पा सुरु गर्दागर्दै ओएसिस स्पाको परिकल्पना भयो,’ जागिर खानेदेखि आफ्नै व्यवसाय गर्नेसम्मको यात्रा सम्झन्छिन् उनी, ‘अनि ओएसिस स्पा एन्ड ब्युटी केयर प्रालि’ दर्ता गरें ।’

यसरी पहिलो कम्पनी मोडलको रुपमा टुकी रिसोर्टमा प्रवेश गरेकी उनी सँगसँगै रिसोर्टबाहिर पनि आफ्नो छुट्टै स्पा होस् भन्ने चाहनालाई साकार रुप दिन रिसोर्टबाहिर स्पा चलाउन थालिन् । तर, त्यो लामो समय टिकेन । 

‘बाहिरी व्यवस्थापनमा कठिनाइ आएकाले उक्त स्पा बेचिदिएँ,’ उनले सुनाइन्, ‘यद्यपि घाटा भने भएन । पाँच लाखमा किनेर छोटो समयमै ८ लाखमा बेचिदिएँ ।’

खासमा रिसोर्ट, होटलभित्रका स्पाहरु व्यक्तिगत रुपमा बेच्न मिल्दैन । तर, थर्ड पार्टीलाई साझेदारीका रुपमा चाहिँ राख्न मिल्छ ।

सम्झौताअनुसार स्पेस होटल वा रिसोर्टले उपलब्ध गराउँछ भने स्पाले म्यानेजमेन्टको काम गर्छ । त्यसमा सेयरिङ बेसिस हुन्छ अर्थात् कमाइको केही प्रतिशत स्पाले होटल वा रिसोर्टलाई दिनुपर्छ ।

कम्पनी मोडलमा गएपछि बिजनेस एकपछि अर्को गर्दै एक्सपान्सन हुँदै गयो । पोखराकै टप फाइभमा ओएसिस स्पा आउन थाल्यो । यसले विष्टलाई अपार खुसी दियो, जुन खुसी उनको कल्पनाबाहिर थियो । 

विष्टको बिजनेस यात्रा यतिमै रोकिँदैन । एक्सपान्सकै क्रममा पोखराको फाइभस्टार होटल पोखरा ग्रान्डमा अर्को भव्य र विशाल स्पा सुरु भयो । उनका अनुसार त्यसको लगानी मात्रै ५० लाख थियो । यस्तै माउटेन ग्लोरी फरेस्ट रिसोर्टमा पनि अर्को स्पा सुरु भयो । त्यसपछि

क्रमशः होटल सहारा, द लेकसाइड रिट्रिट, पोखरा च्वाइस इन, द कुटी रिसोर्ट पनि खुले ।  यसरी एक वर्षभित्रमा ८ वटा होलटमा स्पा खुले । जसमा ५० जना स्टाफले रोजगारी पाए । 

सबै ठीकठाक चलिरहेको थियो । यही बेला कोभिड–१९ भित्रियो । 

कोभिडले सबै होटल बन्द भए । यद्यपि रेभिन्यू सेयरिङ बेसिसमा काम गरेको हुनाले त्यति धेरै घाटाको भागीदार हुनुपरेन । घाटा भनेको बैंकको ब्याज धान्नुपर्ने भयो । होटलले नै स्पेस उपलब्ध गराउने भएकाले भाडा तिर्नुपरेन, जसले ठूलो राहत दियो ।

‘क्रमशः सुरु गरेको स्पामा गरिएको लगानी बढ्दै जादा बैंक लोन पनि बढ्दै गएकोे र बीचमा कोभिड १९ का कारण स्पा सञ्चालन गर्न नपाएको कारणले पहिले कमाएको पैसा सबै सकियो,’ उनी भन्छिन्, ‘अहिले सबै ठाउँमा यथावत् चलिरहेका छन् ।’

यो क्रममा यावत् आरोह–अवरोह भयो । जागिर खानेदेखि कम्पनी मोडलको बिजनेस सेट–अपसम्म भयो । तर, एउटा कुराचाहिँ अचम्मै भयो । त्यो के भने, हिजो विष्टले जुन ठाउँबाट स्पामा जागिरेको रुपमा यात्रा सुरु गरेकी थिइन्, कोभिडपछि त्यही ठाउँमा कम्पनी मोडलबाट आफ्नो स्पा सञ्चालन गर्न सफल भइन् । 

‘मेरो सबैभन्दा ठूलो उपलब्धि भनेकै यही हो,’ उनको अनुहारमा गर्व र सन्तुष्टिको चमक देखिन्छ, ‘जहाँ काम गरें, त्यही ठाउँमा ३ वर्षपछि आफ्नै स्पा कम्पनी मोडलको रुपमा लग्न सफल भएँ ।’ 

नेपाली समाजमा स्पाबारे धारणा

विष्टका अनुसार स्पाबारे समाजमा मिश्रित धारणा छन् । कसैले रिल्याक्सेसन त कसैले थेरापीको रुपमा लिएको पाइन्छ । ओएसिस स्पा रिल्याक्सेसन र थेरापीमा फोकस्ड छ । स्पा भनेको रिल्याक्सेसन, थेरापी र ट्रिटमेन्ट हो । शरीरको दुखाइ, गोली गाँठा दुख्ने, बडीको टक्सिन, नसामा समस्या यी सबैको ट्रिटमेन्ट स्पाद्वारा गर्न सकिने उनी बताउँछिन् । 

के के प्रयोग हुन्छ ?

‘आयुर्वेदिक तेल र ओलिभ ओइलबाट ट्रिटमेन्ट हुन्छ । मेनुमा उल्लेख भएझैं क्वालिटी मेन्टेन गर्ने कुरामा हामी सचेत छौं । हामीले प्रयोग गर्ने तेलदेखि टावलसम्मको क्वालिटी मेन्टेन गर्छौं,’ विष्ट सुनाइउँछिन् ।

ओएसिसमा फरकफरक खालका मसाज छन् । साथै स्टिम तथा ड्राइ साउना पनि छ । स्पासँगै ब्युटी सेक्सन, मेनीकेयर, पेडीकेयर, फेसियल पनि छ । न्यूनतम २ हजार ५ सयदेखि १५ हजारसम्मका स्पा कोर्स उपलब्ध रहेको विष्ट बताउँछिन् । 

ग्राहकको मनोविज्ञान

अन्य स्पामा गएर त्यहाँको त्यस्तै खालको सेवा लिएका ग्राहकले ओएसिसमा आउँदा पनि त्यही सेवा खोजेको व्यवहार गरेको विष्टको भनाइ छ । तर, ओएसिसले आफ्ना थेरापिस्टलाई लिमिटेसन तोकिदिएको छ । 

त्यस्तै थेरापिस्टलाई सुरक्षित वातावरण प्रदान गर्न मसाज कोठामा चुकुल राखिएको छैन । यसले नकारात्मक धारणा भएका ग्राहकबाट बच्न सहयोग पु¥याउने उनको विश्वास छ । 

ग्राहक कस्ता ?

ट्रेकिङको सिजनमा अधिकांश ग्राहक ट्रेकर्स हुन्छन्, त्यसपछि विदेशी हुन् । उनीहरु एउटा सिजनमा हुन्छन् । त्यसपछि नेपाली र भारतीय नै हुन् ।

रोजगारी 

कोभिडपछि अहिले स्पा म्यानेजर, रिसेप्सनिष्ट, थेरापिस्ट, अकाउन्टेन्ट गरी २८ जनाले रोजगारी पाएका छन् । 

रेभिन्यू

अहिलेको समयमा ओएसिसको मासिक रेभिन्यू १५ देखि २० लाख छ । यस्तै सबैको लगानी जोड्दा झन्डै डेढ करोड पुगेको छ । 

२६ साउन २०७९ मा क्यापिटल नेपालमा प्रकाशित ।